Romantički period srpske književnosti imao je jednog dobrog pripovedača iz Dalmacije, Stjepana Mitrova Ljubišu; realistički period ima ga u Simi Matavulju.
ŽIVOT.
— Rođen je 31. avgusta 1852,103 u Šibeniku, u Dalmaciji, u staroj srpskoj šibeničkoj porodici, od oca trgovca. Naporedo je učio državnu osnovnu školu, gde je jezik bio talijanski, i srpsku, »rišćansku«, gde se predavalo na srpskom. U mestu rođenja je svršio i nižu gimnaziju. Posle očeve smrti, u oskudici, ode svome stricu Serafimu, igumanu manastira Krupe, i tu se neke četiri godine spremao za kaluđera. Ne osećajući volje za kaluđerski čin, ode u Zadar, na učiteljsku školu, koju svrši 1871. Zatim, učiteljuje po srpskim selima severne Dalmacije, u Đevrekama i na Islamu, potom [1874] ide za učitelja talijanskog jezika pomorske škole u Herceg-Novome. Tu je ostao sedam godina, [do 1881,] i za to vreme učestvovao [?] u dva ustanka, u hercegovačkom 1875. i u bokeljskom 1881.104 Sklonivši se 1881. u Crnu Goru, postaje na Cetinju gimnazijski nastavnik, potom nadzornik osnovnih škola. 1882. proveo je nekoliko meseca u Parizu. Od 1883. do 1887. bio je nastavnik crnogorskom prestolonasledniku Danilu. 1887. napusti Crnu Goru, dođe u Srbiju, gde je kratko vreme bio učitelj jezika u gimnaziji u Zaječaru. Opet se vrati u Crnu Goru, gde dugo ne ostaje. 1889. je ponova u Srbiji, u kojoj će ostati do smrti, kao učitelj jezika u srednjim školama, činovnik presbiroa, i najzad kao privatan čovek baveći se isključivo književnošću. Umro je naprečac 20. februara 1908.
KNJIŽEVNI RAD.
— U svojim uspomenama Matavulj priča kako mu je mati, razborita i živa žena, dala "volju k fabulovanju". Talijanski jezik znao je od detinjstva, i još kao manastirski đak počeo je čitati talijanske romane. Kao učitelj sam je naučio francuski i čitao Balzaka i Žorž Sandovu. 1873. izišao je njegov prvi pokušaj, pesma Noć uoči Ivanje, u zadarskom Narodnom listu, u kome je štampao još nekoliko svojih poetskih i proznih pokušaja. Kada je 1880. pokrenut u Zadru Srpski list, on mu je postao revnostan saradnik. Tu je 1881. godine štampao prvi svoj pripovedački ogled Naši prosjaci,105 i otada počinje njegova plodna književna aktivnost. Prve njegove pripovetke izlaze u lokalnim crnogorskim listovima osamdesetih godina. Ti vrlo ozbiljni pokušaji su primećeni, i njegov književni glas stalno raste. Saradnik mnogih srpskih i hrvatskih časopisa i listova, on piše mnogo i na sve strane. Svoje mnogobrojne pripovetke štampa u zasebnim zbirkama: Iz Crne Gore i Primorja, dve knjige (Novi Sad, 1888; Cetinje, 1889); u izdanju Matice hrvatske Iz
prіmorѕkog žіvota (3agreb, 1890); Sa Jadrana (Beograd, 1891); Iz beogradskog života (Beograd, 1891); Iz raznijeh krajeva (Mostar, 1893); Primorska obličja (Novi Sad, 1899); Tri pripovetke (Mostar, 1899); S mora i planine (Novi Sad, 1901); Beogradske priče (Beograd, 1902); Život (Beograd, 1904); Nemirne duše (Beograd, 1908). Pored toga izvesne pripovetke štampane su u zasebnim knjigama, među kojima Novo oružje (Beograd, 1890), Na pragu drugog života (Karlovci, 1899); Pošljednji vitezovi (Mostar, 1903); i Car Duklijan (Mostar, 1906). 1893. izišao je u Novom Sadu njegov popularni spis Boka i Bokelji.
Matavulj je, pored svega toga, napisao i dva romana: Uskok — veliku "pripovijetku iz crnogorskog života" — koji je doživeo dva izdanja (Beograd, 1892. i 1902), i Bakonju fra Brne, u tri izdanja (u Beogradu, 1892. i 1893, u Subotici latinicom, 1897). 1897. štampan je njegov dramat iz dubrovačkog života Zavjet; 1904. igran je u beogradskom Narodnom pozorištu njegov komad iz beogradskog života Na slavi. Pored toga ostala je od njega zanimljiva autobiografija Bilješke jednoga pisca (1898—1903, u Letopisu Matice srpske). U Mavritaniji su uspomene na bavljenje u Crnoj Gori. Pored toga je opisao svoja putovanja po južnoj Francuskoj, Alžiru, Levantu, Severnom moru. Od njega je još ostao izvestan broj književnih članaka koji svedoče o njegovom širem književnom obrazovanju.
Dobar znalac jezika, Matavulj je prilično i prevodio. Među ostalim, preveo je Na vodi od Gija de Mopasana (1893), zbirku bajki Vilina knjiga (Beograd, 1894), Senovita kuća Čarlsa Dikensa (Beograd, 1893), Zimske priče M. de Vogijea, (Beograd, 1894),106 San Emila Zole, Molijerova Pučanina kao vlastelina (1906), i Mizantropa, i nekoje talijanske noveliste i dramatičare. U rukopisu mu je ostao prevod Ugledanja na Hrista.
KNJIŽEVNO OBRAZOVANjE.
— Matavulj je imao izvesnih osobina koje su ga stavljale iznad velike većine srpskih pisca njegova vremena: retko razvijen posmatrački dar, poznavanje života i ljudi, znatno književno obrazovanje. Iako nije učio velike škole, iako se nije školovao na strani, on je svojom prirodnom bistrinom, duhovnom radoznalošću i retkom vrednoćom uspeo da popuni praznine svoga obrazovanja. 3najući jezike, on je mnogo čitao, i to najbolje pisce, i uspeo da bude jedan od najobrazovanijih srpskih pisaca. Razuman čovek, on je dobro osećao da je prošlo vreme "prirodnih genija" i darovitih neznalica u književnosti, zato se nije zadovoljavao samo književnim znanjima, no se interesovao za nauke, naročito za one nauke koje imaju veze sa književnošću, kao što su filozofija i istorija. Njegovo književno i opšte obrazovanje davalo je njegovim književnim delima karakter nečega većma evropskog i modernog, i on je u tom pogledu stajao nad ostalim srpskim piscima osamdesetih godina.
Dok su naši raniji pisci bili pod uticajima nemačke, ruske ili mađarske kulture, on se razvio pod uticajem romanskih kultura, talijanske i francuske. Rođen u Dalmaciji, gde je talijanska kultura vladala vekovima, znajući talijanski još od detinjstva, on je prvo čitao dela talijanskih pisaca, tu ušao u književne lepote, tu razvio svoj književni ukus, tu se prvo učio pisati. Naučivši francuski, on je revnosno čitao francuske pisce, naročito realističke i naturalističke pisce, u prvom redu Mopasana, kojega je najviše čitao i rado prevodio. Svršivši tu književnu školu, uglavnome po tim uzorima, i sam je stao pisati. Možda prvi u novoj srpskoj književnosti, on sav izlazi iz romanske kulture i izvesno prvi započinje nov period u dobu u kome francuski uticaj staje zamenjivati ranije uticaje, ruski, nemački i mađarski.
POTPUN REALIST.
— Ostali srpski pripovedači realističkog perioda nikako se nisu mogli otrgnuti od romantičarskog vaspitanja iz svoje mladosti i sentimentalnih sklonosti svoje prirode i zato, sem Milovana Đ. Glišića, nema nijednog koji bi bio potpun realist. Matavulj je bio potpun realist. Bez romantičarskoga vaspitanja, uman čovek, trezvena duha i pozitivne prirode, književno vaspitan kod doslednih francuskih realista, on je sav u čistim idejama evropskog realizma sedamdesetih i osamdesetih godina. Jedno što je uopšte bio bez mnogo mašte, drugo što je mislio da književnost treba da bude veran odblesak stvarnosti, on vrlo malo izmišlja, i njegovi tipovi su često proste fotografije, a njegove pripovetke, naročito dalmatinske, često su beleženje lokalnih događaja. On se ograničava da bude savestan, inteligentan, obrazovan posmatrač stvarnoga života, da hladno, bez strasti, opisuje ljude kao što botaničar opisuje bilje ili zoolog insekte. On neće da se kao čovek vidi u svom delu, čuva se ličnih izliva, izbegava lirizam, samo po retkom izuzetku ulazi u moralisanje i tendenciju, jedino, s vremena na vreme, dopusti sebi nešto humora. I zato njegova bezlična dela su tačna, oštra, precizna posmatranja, izgledaju hladna i suva, sa više pameti no srca, sa više tačnosti no topline.
OBIM NJEGOVA RADA.
— On ima ne samo veći duhovni vidik no ostali srpski pisci no isto tako i veći posmatrački vidik. Dok su se drugi ograničavali da posmatraju život jednoga staleža ili jednoga kraja, da opisuju samo seoski život, ili da budu opisivači pojedinih pokrajina, Mačve kao Janko Veselinović, Šumadije kao Milovan Đ. Glišić, Srema kao Pavle Marković Adamov, Boke Kotorske kao Stjepan Mitrov Ljubiša — dotle Matavulj slika i razne staleže i razne krajeve. On slika i seljake, i plemiće, i građane, i intelektualce, sve više udaljavajući se od seoskog života, sve više tražeći da slika složeniji i misaoniji građanski i moderni život. On opisuje i Crnu Goru, i Dalmaciju, i Beograd. On je jedini srpski pisac koji je umetnički slikao suvremeni crnogorski život, i u tome ga niko dosada nije pretekao. Njegovo slikanje Beograda, složenog, razbijenog, pomućenog beogradskog života, nije uspelo. Kao što je Jakšić bio najbolji kada je opisivao svoj Banat, tako je Matavulj davao svu svoju meru kada je slikao Dalmaciju, i ostao najbolji slikar Dalmacije u celoj srpskoj i hrvatskoj književnosti. Niko od naših pisaca nije Dalmaciju tako voleo i razumevao, niko je nije shvatio tako široko i potpuno, i izrazio tako tačno i živopisno. Ne ograničavajući se na jedan stalež i jednu sredinu, on je dao sliku cele Dalmacije, i "rkaće" i "latinske", i "rišćanske" i "krišćanske", i zagorske i primorske, i plemićke i pučke, i seljačke i građanske, i iz nje dao najveću galeriju najraznovrsnijih tipova koju srpska književnost ima. Njegov najbolji roman Bakonja fra Brne sinteza je i cvet svih njegovih dalmatinskih pripovedaka.
OPŠTI POGLED.
— U književnosti svoga doba Matavulj ima jedno naročito mesto. On potpunije no iko predstavlja u srpskoj književnosti moderan evropski realizam. On se odlikuje oštrim posmatračkim darom, jasnim i vedrim duhom, trezvenim poimanjem života, retkim sposobnostima da stvari dobro uoči i da ih dobro kaže, da nađe i obeleži karakteristične tipove, da dâ jake i potpune slike celih sredina. Njegov stil je prost, određen, precizan, književan bez retorike, neposredan, jedar, bez fraza i bez boje, klasičan u dobrom smislu reči. Najobrazovaniji, najknjiževniji među našim pripovedačima, on je u isti mah bio i najmanje knjiški. Iako vrlo cenjen za života i dosta čitan, on kod velike publike nije mogao da nađe onaj odziv koji su našli drugi pisci, slabije inteligencije i prostijeg talenta, jer velika publika nikada ne može da se zagreje za pisce koji na svet gledaju bez iluzija i koji pišu bez fraza.
riznicasrpska
LinkBack URL
About LinkBacks
Vesna 
: 
Simo Matavulj
Odgovor Sa Citatom
Bookmarks