Tema: Smederevska tvrdjava

Smederevska tvrđava

Smederevska tvrđava je tvrđava u Smederevu koju je na ušću reke Jezave u Dunav u drugoj
četvrtini XV veka (od 1428. godine) podigao despot Srbije Đurađ Branković (1427—1456),
po njoj nazvan Smederevac. Tvrđava je po svom tipu klasična vodena (opkoljena je Dunavom
i Jezavom, a sa juga veštačkim šancem koji povezuje dve reke) ravničarsko utvrđenje
što je čini jedinstvenom u srpskoj srednjovekovnoj arhitekturi, a za uzor prilikom
gradnje uzet je Carigrad i njegovi bedemi[. Prema svojoj površini od 10ha 41a
14m² (11,3272ha prema merenjima iz 1975. godine) bez spoljašnjeg bedema i kula
odnosno 14.5ha sa njima, predstavlja jednu od najvećih tvrđava u Evropi i najveću
tog tipa[traži se izvor od 11. 2009.]. Ima osnovu raznokrakog trougla (550m x 502m x 400m)
u čijem je severnom temenu je smešten manji raznokraki trougao (75m x ?m x ?m)
koji formira tzv. Mali Grad, dok ostatak utvrđenja čini tzv. Veliki grad. Snaga
smederevskih bedema pokazala se prilikom osmanlijskih opsada:

1439. godine (kada je posle tri meseca glad primorala opsađene na predaju)
1453. godine (kada je odbijen napad Mehmeda II (1451—1482) koji je te godine zauzeo Carigrad)
1456. godine (kada je odbijen napad)

da bi ih Osmanlije konačno osvojile predajom grada bez borbe 1459. godine, što je
predstavljalo i formalni kraj despotovine Srbije.
Sjajan dizajn utvrđenja može se videti na osnovu činjenice da na njoj, od okončanja
srpske gradnje sredinom XV veka i osmanlijskog dodavanja četiri artiljerijske kule
1480. godine, nije učinjena nikakva prepravka sve do kraja njene vojne upotrebe u
drugoj polovini XIX veka, nakon što je, sa još nekoliko utvrđenja, 1867.
godine predata knezu Srbije Mihailu Obrenoviću (1839—1842, 1860-1868). Tvrđava je
pretrpela značajna razaranja tokom svetskih ratova od bombardovanja i eksplozija,
ali je i pored toga zadržala svoju monumentalnost. Danas je Veliki grad mahom u
ruševinama i izložen zubu vremena, dok su na prostoru Malog Grada izvedeni
konzervatorski i restauratorski radovi čime mu je donekle vraćen pređašnji
izgled, a cela tvrđava se od 1946. godine nalazi pod zaštitom države. Mali grad
je često poprište kulturnih i sportskih manifestacija, a tokom Smederevske jeseni
on postaje kulturna prestonica Smedereva i poprište održavanja mnogobrojnih predstava
i koncerata.

Vikipedija

Faze gradnje tvrđave

Prvobitna ideja koja je postojala pri gradnji Smederevskog Grada bilo je podizanje
utvrđenog dvorca za despota i njegovu porodicu uz granicu prema kraljevini Mađarskoj
iz koje bi se oni, u slučaju opasnosti od Osmanlija, lako mogli skloniti na bezbedan
prostor njihovog severnog seniora i suseda. Sa takvim planom se otpočelo sa gradnjom
1428. godine pod nadzorom Tome Kantakuzina, ali je tokom narednih pola veka tvrđava
bila više puta proširivana, dograđivana i prerađivana, da bi 1480. godine poprimila
obrise koje i danas poseduje. Prema istraživanjima koja je sproveo i objavio Leontije
Popović, na Smederevskoj tvrđavi se mogu razlikovati 4 različite faze srspke i 1 faza
osmanlijske gradnje.

I faza gradnje (1428—1439)

Prva faza gradnje obuhvata podizanje Malog Grada sa unutrašnjim zgradama, mahom drvene
konstrukcije. On je bio opasan niskom bedemom i vodenim šancem odnosno rekama, a
posedovao je tri kapije, jednu prema naselju i dve prema Dunavu, uz Donžon. Neki autori
iznose tezu, da u prvom momentu uopšte nije postojala kapija ka naselju, već da se
pre podizanja niskog bedema i vodenog šanca u utvrđenje ulazilo kroz kapije na obali
Dunava.
Posle podizanja Malog rada, postalo je jasno da on nije dovoljan i odmah se pristupilo
njegovom proširenju dodavanjem dugih bedema koji bi formirali Veliki grad. O tome da
se prvobitno planiralo samo podizanje Malog Grada svedoče otvori za topove u njemu
koji su danas usmereni u bedeme, koji su podignuti kasnije. Nije moguće a sigurnošću
odrediti dokle je i u kolikoj meri bio podignut Veliki grad 1439. godine kada su
Osmanlije opsele Smederevo, ali je izvesno da je on bio u završnoj fazi, jer je
opsadiocima izledao kao svetsko čudo, iako su se susreli sa Carigradskim bedemima
koji su poslužili kao neka vrsta inspiracije za smederevske. Tako da je ona
najverovatnije bila manje više u potpunosti završena (niski+visoki bedem+vodeni šanac),
ali je pitanje bilo da li su sve kule na varoškom i jezavskom bedemu bile skroz završene.
Tokom ovog perioda su izvršene i prepravke na vrhovima nekih kula koje su zasvođene da
bi na njima mogli biti postavljeni topovi kojima je dejstvovano po neprijatelju
1439. godine.

Vikipedija

II faza gradnje (1444—?)

Posle obnove srpske despotovine Segedinskim mirom 1444. godine, otpočela je obnova
tvrđave, ojačavanje nekih kula da bi mogle da nose topove i zamena drvenih zgrada u
Malom Gradu kamenim. U ovom periodu je dodata i tzv. kula devet braće glave i sedam
braće glave u Malom Gradu, koja je niža od ostalih i koja je služila kao magacin za
žitarice.

III faza gradnje

Tokom treće faze gradnje, koju je nemoguće približnije datirati zbog kontinuiteta
gradnje, podignuti su ojačani bedemi na dunavskoj strani sa jednom kulom i jezavskoj
strani sa tri kule.

IV faza gradnje

Četvrta faza gradnje obuhvata dodavanje četiri kule na dunavskom bedemu koji je okrenut
prema kraljevini Mađarskoj. Leontije smatra da je ovo urađeno na sultanov zahtev jer
je despot Đurađ smatrao Mađare svojim saveznicima, pa nije imao potrebu za ojačavanjem
te strane. Međutim postoji mogućnost da je to despot uradio samoinicijativno, da bi se
zaštitio, za slučaj da usled neke nesuglasice između njega i Hunjadija, kojih je bilo,
dođe do napada Mađara na Smederevo. Postoji mogućnost da je to možda izvedeno posle
Đurađevog zarobljavanja Hunjadija, nakone druge kosovske bitke 1448. godine.
Iako motivi za njihovo naknadno podizanje nisu u potpunosti jasni, ono što se po načinu
njihove gradnje može zaključiti je da su podizane u mirnodopskim prilikama, pošto su
za razliku od ostalih koje su podignute od kamena trpanca na brzinu, ove četiri rađene
preciznim slaganjem kamena i crvene opeke čime su postignuti vizantijski meandri
crveno sivih boja.

V faza gradnje (1480)

Poslednja faza u razvoju Smederevske tvrđave odigrala se 1480. godine, posle bitke
na Godominskom polju 1476. godine. Tokom nje su Osmanlije od materijala dobijenog
rušenjem nekadašnje despotove crkve Blagoveštenja u Velikom Gradu, podigli nisku
artiljerijsku kulu na ušću Jezave u Dunav. Uz pomoć materijala sa drugih strana
podignute su još dve takve kule u temenima trougaone osnove tvrđave i na kraju još
jedna nsika artiljerijska kula koja je predstavljala ulaznu gradsku kulu, koja je
nestala u eksploziji municije 1941. godine.

Vikipedija

Izgled tvrđave

U Malom gradu je bio smešten dvor despota Đurđa sa rezidencijom za stanovanje i palatom
za prijeme. Izgrađen je 1428—1430. godine kao posebno utvrđeni vladarski dvor sa svih
strana optočen vodom, i baš zbog toga se svrstava u tip vodenih utvrđenja, premda nema
temelje u vodi (Leontije Pavlović). Mali grad ima donžon kulu, u centralnom delu kameni
zidani bunar, a ulazilo se sa jugozapadne strane, kroz dvojni sistem kapija.
Od Velikog grada koji ima 19 kula odvojen je vodenim rovom. U Malom gradu nalazi se 6
kula, od kojih je na jednoj natpis iz koga se jasno vidi da je grad podigao Đurađ
Branković. Kule su široke oko 11 m, visoke oko 20 m. Rađene su od lomljenog kamena u
dobrom krečnom malteru. Debljina zidova dostiže i do 4,5 m. Najdeblji su zidovi prema
kopnenoj strani Smederevske tvrđave koja ima površinu oko 11 ha.
U Velikom gradu postojao je mitropolijski kompleks sa pratećim prostorijama i građevine
za stanovništvo. Crkva je bila dugačka 19 metara, a u ravni pevnica je široka 15,30 metara.
U središnjem delu se nalazila časna trpeza u vidu zidanog stubca, dimenzija 1,50 sa 1,50
metra. Zidovi su slabo očuvani, jer je kasnije objekat rušen i nadograđivan. Očuvani su
pevnički zid i deo severnog zida. Od zapadnog dela zida je sačuvan samo temelj. Što se
izgleda tiče, spoljna fasada je bila malterisana, sudeći po stilu građenja.

Vikipedija

Osnovni podaci o tvrđavi

Smederevski grad bio je jedna od najvećih srednjovekovnih tvrđava u Evropi. Jezgro je
predstavljao trougaoni tzv. Mali grad, u vrh Velikoga, opet trougaonog grada. Ovaj veći
deo sagrađen je odmah posle Maloga grada, koji je završen 1430. godine. Mali grad je
imao 6, a Veliki grad još 19 — ukupno 25 velikih četvrtastih kula.
Površina Malog i Velikog grada, po merenju iz 1975. godine, iznosi 11,3272 hektara.
On je ukliješten između desne obale Dunava i ušća Jezave oblika nepravilnog trougla.
Pošto je imala i rov oko Velikog grada, Tvrđava je pripadala tipu takozvanih vodenih
utvrđenja, mada nije zidana tako da temelji budu u vodi.
Paralelna strana sa Dunavom ima 550 m, druga sa Jezavom 400, a treća prema gradu 502 m.
To je zapravo umanjena slika carigradskog utvrđenja. Ovaj monumentalni kolos srpske
vojne arhitekture, sa sve tri strane okružen vodom, delovao je neosvojivo. Pa ipak,
svetski događaji, jaki prodori Turaka ubrzali su pad Smedereva.
Mali grad je služio Despotu Đurđu kao utvrđen zamak, od čije su jedine velike dvorane
ostala do danas četiri dvodelna prozora na gradskome platnu, a prostranstvo Velikoga
grada bilo je potrebno za smeštaj mnogobrojne posade, čiji je broj mogao iznositi i
više hiljada ljudi, kao što je, po nekim podacima, i broj napadača iznosio više desetina
hiljada.
Teški nameti, dugogodišnji iscrpljujući rad na zidanju grada, ostavili su tragove u
narodnom sećanju i vezali prokletstvo za ime Jerine.
Od nekada malog predgrađa, koje je bilo smešteno uz samu obalu Dunava i to dalje od
gradskih zidina, razvilo se u toku vekova, a naročito posle 1867. godine, današnje
veliko mesto Smederevo.

Vikipedija

Istorija

Nakon smrti Stefana Lazarevića, despot Đurđe Branković nije mogao ostati u Beogradu koji
su preuzeli Mađari, pa je sagradio novu prestonicu u Smederevu. Mesto je izabrao što dalje
od Turaka, a sa osloncem na Dunav i granicu Ugarske. Tu je ravnica, te je sagrađen vodeni
grad, opkoljen Dunavom i Jezavom, a sa treće strane prokopan je rov sa vodom. Građen je od
1428. do 1430. godine, kako se vidi iz velikog natpisa izvedenog opekama na jednoj kuli
unutrašnjega (malog) grada. Ovakvi natpisi su retki, a ovo je jedini primer na prostoru
bivše Jugoslavije. Ima ih još u Vizantiji, a sa te strane uzet je možda i model za zidove
i kule, što je razumljivo kada se zna da je radove vodio Vizantinac Kantakuzen, brat
Đurđeve žene Irine.

Pad

Mada je 15. vek već uveliko vreme vatrenog oružja i mada to oružje Srbi, a naročito Turci,
već uveliko upotrebljavaju, Smederevska tvrđava je ipak koncipiran kao grad sagrađen za
borbu i odbranu hladnim oružjem i od hladnog oružja. Topovskih mesta nema, sem ako topovi
nisu bili postavljeni samo na platformama visokih kula — ali to su mogla biti samo manja
oruđa. Pošto su ga zauzeli, Turci su ga, 1480. godine pojačali, dodajući mu ispred sva
tri ugla po jednu savremeniju nisku baterijsku kulu za odbranu.


Skorija istorija

Za vreme Prvog svetskog rata i prelaska Austrijanaca preko Dunava, stari grad je bio
bombardovan čak i topovima od 42 cm i teško oštećen. U Drugom svetskom ratu doživeo novo
razaranje zbog velike eksplozije municije koja je tu bila smeštena. Pred kraj rata rušili
su ga i engleski bombarderi. Danas je ceo veliki kompleks u ruševinama.

Arheološka istraživanja su 2012. godine pronašla u se*ver*nom de*lu sa*kral*nog kom*plek*sa
grob sa osta*ci*ma žen*ske oso*be. U grobu su pronađene zlatne naušnice, na kojima je grb
Nemanjića.
Restauracija tvrđave je počela 2010. godine i planirano je da se završi 2014, iako nije.
Tokom 2015. trajali su radovi na restauraciji Jezavskog bedema.

Vikipedija