Tema: Park prirode Stara planina

Park prirode Stara planina


Park prirode Stara planina nalazi se u istočnoj Srbiji, na teritorijama opština Zaječar,
Knjaževac, Pirot i Dimitrovgrad. Zahvata površinu od 142 219 hektara i 64 ara.
Pod zaštitom je države kao prirodno dobro od izuzetnog značaja, svrstano u 1. kategoriju.
Područje Stare planine proglašeno je za park prirode 1997. godine, kao područje izuzetno
vredno sa stanovišta raznovrsnosti biljnog i životinjskog sveta i njihovih zajednica,
kao i geoloških, geomorfoloških i hidroloških karakteristika.

Geografski polozaj

Masiv Stare planine nalazi se u istočnom pojasu Karpato-balkanida, u okviru koga predstavlja
zapadni deo masiva Balkana, koji se u celini nalazi u Bugarskoj. Staru planinu izgrađuje
planinski venac koji počinje od obronaka Vrške Čuke iznad Zaječara, a zatim se pruža
prema jugoistoku, odakle se naglo izdiže iznad Knjaževca i prelazi u visoki planinski
masiv koji se lučno pruža pravcem severozapad-jugoistok, dostižući najveću visinu na
vrhu Midžor. Severoistočne padine nalaze se na teritoriji Bugarske, dok se jugoistočne
padine sa pobrđima nalaze na teritoriji Srbije. Planinski masiv Stare planine se sastoji
iz dva dela: Zaglavka i Visoka. Na Staroj planini nalaze se vodopadi Piljski skok i Bigar
koji zauzimaju drugo i treće mesto najviših vodopada u Srbiji. Piljski skok nalazi se na
Piljskom potoku, a vodopad se sliva sa 64 metara visine (Video:Piljski vodopad).
Nalazi se na najvišem delu Stare planine i otkriven je veoma kasno 2002. godine od velikog
zaljubljenika u prirodu i ovu planinu Vladimira Manića iz Niša. Vodopad Bigar se nalazi
na potoku Bukovski do, nekoliko kilometara južno od Kalne. Vodopad je visok 35 metara
i predstavlja ušće u Stanjansku reku (Video:Bigar).

Vikipedija

Klimatske karakteristike

Staru planinu karakteriše umereno-kontinentalna subplaninsko-planinska klima.
Idući od nižih prema višim delovima smanjuje se prosečna temperatura, a povećava vlažnost
vazduha. Sa prosečnom temperaturom od 0.5 °C, najhladniji mesec je januar, dok je najtopliji
jul, sa prosečnom temperaturom od 22 °C[5]. Srednja godišnja visina padavina iznosi 960.5 mm.
Najviše padavina izluči se u maju, a najmanje u septembru.

Geomorfološke karakteristike

Reljef Stare planine odlikuje se velikom raščlanjenošću. Osnovna karakteristika reljefa ove
oblasti su oštro usečene i duboke doline kratkih tokova. Ova karakteristika uslovljena je, u
najvećoj meri, geološkom građom terena. Reljef Stare planine je u osnovi tektonskog porekla
(morfostrukture nastale su dejstvom tektonskih pokreta), a oblikovan je eluvijalnim, deluvijalnim,
proluvijalnim, koluvijalnim, fluvijalnim i kraškim procesom.

Kao objekti geomorfološkog nasleđa izdvajaju se:

Dolina potoka Bigar - dolina je u celini izgrađena od bigra. U ovoj dolini se nalazi vodopad
visok 35 metara, koji ujedno predstavlja i ušće u Stanjansku reku, jednu od izvorišnih krakova
Trgoviškog Timoka;
Babin zub - grupa ostenjaka, izgrađenih od kvarcnih peščara. Karakteriše se, osim velikog broja
ovih geomorfoloških oblika, i vidikovcem;
uklješteni meandri Temštice - usekla ih je reka Temštica, u okviru klisure duboke 160—260 metara,
u crvenim peščarima;
klisura Vladikine ploče - nalazi se između sela Rsovci i Pakleštica, u potezu od 2 kilometra.
U jurskim sedimentima je usekla reka Visočica. U geomrfološkom pogledu karakteristična je po
uklještenim meandrima, i velikom broju (oko 15) pećina, koje se nalaze u ovoj klisuri;
klisura Rosomačke reke - prostire se između sela Rosomač i Slavinja, u sedimentima jurske
starosti. Sa geomorfološkog aspekta karakteristična je po tzv. rosomačkim loncima. To su
udubljenja koja nastaju procesom vertikalne fluvijalne erozije. Nalaze se na mestima gde reka
naglo sa kaskada pada u korito, pa se, zbog velike kinetičke energije vode, vrši udubljivanje
dela rečnog korita neposredno iza kaskada. Njihova širina može biti i do 4 m u prečniku;
kraška depresija Ponor - predstavlja krašku depresiju bez površinskog oticanja vode. Duža
strana ove depresije prostire se pravcem severozapad-jugoistok. Bogata je izvorima koji se
javljaju na njenim obodima. Ovi izvori su velike izdašnosti, sa temperaturom vode od 5—8 °C.

Viipedija

Geološka građa

Najstarije stene u ovom području su amfiboliti i amfibolitski škriljci, kvarciti, mermeri
i amfibolitsko-biotitski gnajsevi proterozojske starosti.

Kambrijumske tvorevine predstavljene su fosilonosnim tvorevinama sa metamorfnim sastavom
vulkanogeno-sedimentnog karaktera. Stub stena silurske starosti započinje metakonglomeratima
sa kojima se smenjuju metamorfisane arkoze i argilošisti sa proslojcima mermerastih krečnjaka.
Karbon je predstavljen sedimentnim i vulkanogeno-sedimentnim tvorevinama: terigene stene sa
ugljem i tufovima. Perm je predstavljen crvenim peščarima i konglomeratima.

Mezozojske stene su dosta dobro razvijene u ovom području, i može se pratiti razvoj po svim
katovima mezozoika. Trijaske stene predstavljene su terigenim sedimentima, terigeno-karbonatnim
sedimentima sa marinskom faunom, krečnjaka sa brahiopodima i školjkama i crvenom serijom.
Jurske stene, koje izgrađuju najveći deo područja, su: klastične tvorevine preko kojih leže
amoniti, plavičasti glinci sa školjkama, peščari, peskoviti krečnjaci, bankoviti i slojeviti
krečnjaci sa rožnacima i bankoviti sprudni krečnjaci. Kredni sedimenti predstavljeni su:
peskovitim i laporovitim krečnjacima, laporcima, peščarima, glincima, vulkanskim aglomeratima,
brečama, tufovima, tufitima i andezitima.

Živi svet

Park prirode Stara planina odlikuje se izuzetnom biološkom raznovrsnošću. Na ovom području
živi oko 1200 vrsta i podvrsta viših biljaka, od čega je 115 endemičnih vrsta biljaka, preko
100 zaštićenih i strogo zaštićenih vrsta i više od 50 vrsta koje se nalaze na spisku ugrožene
evropske flore. Sve ove vrste grade 52 različite šumske, žbunaste i zeljaste biljne zajednice.
Što se životinjskog sveta tiče, Park prirode Stara planina predstavlja stanište za oko 150
vrsta ptica gnezdarica, 30 vrsta sisara, 6 vrsta vodozemaca, 12 vrsta gmizavaca i 26 vrsta riba.

Vikipedija

Biljni svet

Stara planina je strogi prirodni rezervat sa velikim brojem raznovrsnih biljnih zajednica
(fitocenoza): šumske, žbunaste, livadske, pašnjačke i tresavske. Visinski se uočavaju pojasevi
sa pojedinim dominantnim vrstama: hrastov pojas, bukov pojas, smrčev pojas i pojas subalpijske
žbunaste vegetacije.[6] Neke od ovih zajednica spadaju u endemične ili reliktne. Reliktne
poludominantne šumske zajednice su: zajedinca bukve, pančićevog maklena i mečje leske (Fago-Aceti
intermediae – Colurentum), zajednica hrasta, pančićevog maklena i mečje leske (Querco – Aceri
intermediae - Colurentum), zajednica predplaninske bukve i drugih vrsta na silikatu (Fagetum
submontanum mixtum silicicolum), zajednica grabića, hrasta i drugih drvenastih vrsta na krečnjaku
(Carpino orientalis – Quarcetum mixtum calciolum), zajednica jorgovana (Syringetum vulgaris),
zajednica šleske vrbe i zelene jove (Salici Alnetum viridis). Od fitocentoza livada i pašnjaka,
endemične su: zajednica luka i oštrice (Allio – Caricetum leavis), zajednica velikog maklja
(Festucetum paniculatae), zajednica borovnice i brusnice (Vaccinietum myrtilli),zajednica rosulje
i oštrica (Drosero – Caricetum stellulatae), zajednica režuhe i balkanske kiselice (Cardamino –
Rumicetum balcanicae), zajednica crnog omana (Telekietum specisae) i zajednica zvončića i
kamenica (Symphyandro – Saxifragetum moschatae).

Do sada je izdvojeno nekoliko lokaliteta koji su proglašeni za stroge prirodne rezervate:

Draganište - rezervat kojim je obuhvaćena zajednica šuma evropske smrče (Picetum excelsae
serbicum Rudski 1949.), koji izgrađuje tipičan pojas na Staroj planini;

Golema reka - rezervat koji obuhvata autohtonu šumsku zajednicu tipa prašume, koju sačinjava
zajednica planinske bukve (Luzulo-Fagetum serbicum), a namenjen je za očuvanje genofonda;
Vražja glava - značajan lokalitet u šumskom kompleksu Stare planine, na kojem se može pratiti
spontani razvoj i sukcesija biljnih vrsta koje su u njenom sastavu, a posebno planinskog javora
(Acer heldreichii), kao endemita Balkanskog poluostrva. U tim šumama raste i retka biljna vrsta
iz porodice vresova Pirola minor;

Tri čuke - najinteresantniji lokalitet jer obuhvata retku subalpsku zajednicu bora krivulja
(Pinetum mughi) na najvišim vrhovima i predstavlja jedino nalazište bora krivulja koje je do
sada sačuvano;

Smrče (Arbinje) - rezervat izdvojen zbog najočuvanijih i najlepših smrčevih šuma na Staroj
planini i u Srbiji uopšte. Uz monodominantnu šumsku zajednicu smrče (Piceutm abietis montanum)
postoji tipična tresavska, sfagnumska zajednica sa stalno prinavljanim tresetom uz izvore i
potoke (Ass.Carici–Sphagno-Eriophoretum R.Jov.1978.);

Kopren - značajan kao nalazište biljaka mesožderki, rosulje (Drosera rotundifolia) i vrsta iz
roda Pinguicula.

Vikipedija