Gusle

GUSLE

"Gusle su srpski narodni muzički instrument sa jednom, ili eventualno dve žice. Najčešće su
napravljene od javorovog drveta. Kao jednožičani instrument, gusle se sreću u Srbiji, Crnoj Gori,
Bosni, Hercegovini i Dalamciji. Gusle iz Like i Bosanske Krajine uglavnom imaju dve žice.

Žice su napravljene od trideset upredenih konjskih dlaka, kao što je slučaj i sa strunom gudala.
Gudalo se koristi tako što se povlači po zategnutim žicama, proizvodeći oštar i dramatičan zvuk,
koji je izuzetno ekspresivan. Gusle spadaju u instrumente za koje je potrebno veliko umeće sviranja.

Same gusle sastoje se od muzičke kutije koja je presvučena životinjskom kožom na koju se nadovezuje
dugačak vrat na čijem završetku je izrezbarena životinjska (najčešće konjska) ili ptičija (najčešće
orao ili soko) glava.
Pri sviranju, telo gusala se polaže na kolena (u krilo), dok dugačak vrat pridržava dlan jedne ruke.

Gusle su igrale važnu ulogu u istoriji srpske epske poezije budući da su guslari — narodni pevači,
opevali događaje iz nacionalne istorije vekovima, sve dok ti tekstovi nisu konačno zapisani. Većina
pesama govori o vremenima otomanske vladavine i nacionalne borbe za nezavisnost. Naporima Vuka Karadžića
mnoge srpske epske pesme zapisane su i sačuvane već u ranom 19. veku. U nekim knjigama i publikacijama se
spominje podatak da su srpske gusle dočekale Fridriha Prvog Barbarosu kada se on u 12. vijeku sastao u
Nišu sa srpskim vladarom Stefanom Nemanjom, đe mu je Nemanja ponudio pomoć srpske države u krstaškom ratu.
Kažu da je Barbarosa bio zadivljen zvukom gusala i pjevanjem uz njih, pa se mnogo interesovao oko
pojedinosti vezanih za gusle.

Gusle daljim poreklom potiču iz srednje Azije, a ne zna se tačno kako su dospele do Srba, neki pretpostavljaju
preko Vizantije. Na vrhu gusala je često jarčeva glava kao simbol stočarstva i nomadskih naroda, dok je gudalo
najčešće izrađeno u obliku zmije, kao simbol gorštačke ljutine. Kasnije se na guslama sreću likovi nacionalnih
junaka, a nije slučajno što se prave od javora, jer javor kao drvo ima simboliku u srpskoj predhrišćanskoj
religiji i označavao je kult predaka. Takođe se uz gusle slave preci.

Gusle se još sreću i u Siriji, a kod Lužičkih Srba se sreće gudački instrument pod nazivom husle.Takođe,
Srbi koji su menjali vjeru i primali islam, bili su zadržali običaj opevavanja svojih muslimanskih junaka
uz gusle. Danas, se ovaj običaj kod njih gotovo izgubio".

Riznicasrpska

Gusle, narodni gudački instrument, koji je — prema nekima — došao na Balkan iz zapadne Azije, verovatno
preko Bizanta, oko VIII—IX stoleće. Izrađuju se, obično, u jednom komadu, od javorovine, dudovine, kunovine
i dr. Na njima se razlikuje više delova: donji — izdubljeni— deo, u obliku uzduž razrezane kruške, nosi
različite nazive: varjača, vagan, korito, čaška; gornji dio, vrat, završava glavom. Na varjači je razapeta
štavljena ovčja, jareća ili zečja koža učvršćena sa strane drvenim klincima. Na koži je 5—10 glasica, t. j.
urezanih ili užeženih rupica. Da bi zrak u instrumentu bolje titrao i zvuk se lakše razlegao, rupice, šmage,
urezane su i na poleđini varjače, većinom u obliku krsta pa se tako i zovu. Varjača na svome donjem delu
završava izdankom (uvom, zapinjačom), oko kojeg se petljom napinje struna. Na koži niže glasica smešta se
konjic (kobilica), koji podržava strunu. Drugi kraj strune pričvršćen je o ključ (zavijač, škljaka), koji
je provučen kroz vrat i strši daleko iz njega. Vrat nema prečnica — jer se struna pri guslanju ne pritiskuje
uza nj — i često je odozdo bogato izrezbaren. Glava poprima različite oblike: aždaje, zmije, lava, ptice,
historijskih ličnosti, hrama i t. d. Struna se sastavlja od 50 do 60 niti s konjskog repa (obično crnih) i
veže jakim koncem. Gudalo je izrađeno od tankog pruta s izdankom, od istog drva, od kojeg su načinjene gusle.
Prut je ovalno sveden, a izdanak služi kao držač; tetiva je također od strune. Na nekim je guslama uporna
prečka, da bi se struna jače napela. Struna se maže smolom. Po obliku varjače razlikuje se više tipovi gusala:
srpske, bosanske i — najdoteranije — crnogorske; ovom poslednjem tipu pripadaju i hercegovačke i dalmatinske
gusle. Zvuk im je, zbog tankih stena, svetao, mekan, elegičan, nalik na zvuk viole. Makedonska gusla
(gadulka, strga, ćemene) razlikuje se od opisanih tipova.

Riznicasrpska