Manastiri i Sakralni Objekti

[Mira]

CRKVA SVETE PARASKEVE U RUDARU

Crkva prepodobnomučenice Paraskeve u selu Rudaru kod Leskovca smatra se najstarijim hramom u kraju. Smeštena je na ogranku planine Kukavice, na Rudarskoj kosi koja se ispred samog grada utapa u široku Leskovačku kotlinu. Podignuta je na temeljima ranohrišćanske bazilike iz petog veka, kada je podizan i čuveni Caričin grad – Justinijana Prima. Pretpostavlja se da je na južnim obroncima Leskovca u vreme cara Justinijana postojalo značajno hrišćansko naselje, čiji deo je bila i ova crkva. Dolaskom Slovena to naselje je stradalo, a sa njim i ova ranohrišćanska bogomolja. Primanjem hrišćanstva, Sloveni su počeli da obnavljaju hramove i pretpostavlja se da je i crkva u Rudaru obnovljena u vreme Nemanjića. Nije poznato da li je najezdom Turaka srušena. Današnji izgled Rudarska crkva dobila je 1799. godine, kada je obnovljena. Obnovu hrama finansirali su imućniji Leskovčani, kako bi se tadašnjem feudalnom sistemu otomanske imperije oduprli naprednom svetosavskom idejom. Potom je u porti crkve podignuto više objekata, između ostalog i konak koji se jedini održao do danas.

Za vreme turskog ropstva ova crkva bila je duhovni centar i mesto okupljanja meštana ne samo Leskovca već i šire okoline. Pošto u samom gradu nisu bila dozvoljena bogosluženja, vernici su ovde dolazili na liturgije. Tu je bio centar događanja za leskovački kraj u prvoj polovini 19. veka, jer su se ovde okupljali viđeniji Srbi i donosili značajne odluke. Grčka dijaspora u ovom kraju u to vreme bila je vrlo moćna, a vladike – fanarioti, koji su živeli u Nišu dolazili su često u Leskovac i to upravo u kompleks Rudarske crkve, gde je bila njihova svojevrsna rezidencija za Leskovac. U crkvi se naizmenično služilo na grčkom i na crkvenoslovenskom jeziku sve do pred kraj 19. veka.

I poznati naučnik Feliks Kanic, obilazeći ove krajeve u drugoj polovini 19. veka, zabeležio je da je ta crkva „belih zidova“ i, kako kaže, nekadašnji manastir, omiljeno izletište Leskovčana. Tada je, prema njegovim zapisima, crkva bila središte parohije sa dva sveštenika, kojoj pripada 14 sela. „Posle završene liturgije nedeljom i praznikom, otvaraju se torbe i prelazi na telesno okrepljenje. A na dan zavetine ove crkvice bez ukrasa, šumica oko nje dobija izgled velikog poljskog logora koji oživljavaju pesma i igra“ – beleži Kanic, koji je i skicirao zgradu crkvenog konaka.

Crkva je posvećena Svetoj prepodobnomučenici Paraskevi Rimljanki – Svetoj Petki, hrišćanskoj svetiteljki koja je stradala u predelima današnje Italije, u drugom veku nove ere. Njen kult je veoma poštovan u ovom kraju. Živopis crkve je, nažalost, u velikoj meri oštećen, uglavnom zbog vlage. Dotrajali ikonostas popravljen je početkom 20. veka, kada su sve oštećene ikone zamenjene novim. Ikone je slikao poznati ikonopisac tog doba Đorđe Zografski. Neke predstave na freskama na zidovima crkve vrlo su retke, na primer arhangela Rafaila i osnivača egipatskog pustinjskog monaštva Pahomija. Ispod ovog sloja fresaka, koje su rađene 1815. godine, nalazi se još jedan, stari sloj fresaka za koje se pretpostavlja da potiču iz nemanjićkog perioda, možda su i starije. Nažalost, taj sloj fresaka je potpuno uništen i ne može da se rekonstruiše.

Konak crkve Svete Paraskeve u Rudaru, star oko 200 godina, reprezentativno je delo balkanskog stila gradnje. Nažalost, vreme je učinilo svoje – zgrada konaka je veoma ruinirana, pretrpela je i požar zbog dotrajalih instalacija i neophodna je generalna rekonstrukcija kako bi bila sačuvana. U predgovoru za monografiju o ovoj crkvi, tada episkop niški, sada patrijarh srpski Irinej, poručio je: „Nadamo se da će hram Svete Petke u Rudaru i njegov sadašnji konak, remek-dela građevinarstva ovog podneblja, skrenuti pažnju naših istoričara umetnosti i kulturnih neimara i da će uskoro zablistati u prvobitnoj lepoti“.

Čitav kompleks Rudarske crkve je aktom Republike Srbije 1948. godine stavljen pod zaštitu države. I danas se u kompleksu crkve održavaju manifestacije koje okupljaju veliki broj ljudi. Posebno je živo na dan Svete prepodobnomučenice Paraskeve – Svete Petke Rimljanke, 8. avgusta, kada se ovde održava sabor koji poseti više hiljada ljudi.

[Mira]

SVETI ARHANGELI

Manastir je zidan u vremenu od 1343. godine do 1352. godine i zadužbina je srpskog cara Dušana Silnog. Svoju zadužbinu je gradio da odgovara njegovoj carskoj tituli i nameravajući da je nameni za svoje večno počivalište. Ovaj manastirski kompleks, nikao na mestu gde je nekada bila stara bogomolja, čine crkva Svetih Arhangela i crkva Svetog Nikole, zatim su tu trpezarije i konaci.

Fasade su zidane od belog i crvenog mermera a crkva je imala raskošni pod od belih i plavih kamenih ploča. U naosu je pod urađen u mozaiku.

U severnom delu crkve mauzoleja postoji grobnica u kojoj je bio sahranjen car Dušan. Danas se njegovi zemni ostaci nalaze u hramu Svetog Marka u Beogradu. U Arheološkom muzeju u Skoplju čuva se dosta kamenih delova sa crkve, delovi ikonostasa, grobnica, krstionice i fragmenti živopisa.

U 16 veku Turci su manastir potpuno razorili a njegov materijal je iskorišćen za zidanje Sinan pašine džamije u Prizrenu. Ostaci su konzervirani nakon Drugog svetskog rata a radovi na obnovu su nastavljeni devesetih godina dvadesetog veka. Manastir je porušen od strane albanskih ekstremista u junu 1999. godine i zatim u martovskim neredima 2004. godine.

Manastir se danas obnavlja.

[Mira]

PRIZREN

Prizren je pripojen srpskoj državi 1214. godine za vreme vladavine Stefana Prvovenčanog i od tada postaje prvi grad srednjovekovne Srbije. U vreme cara Dušana na prostoru Kosova bilo je oko 1300 manastira i crkava a od toga u Prizrenu oko 200. Sačuvano je četrdesetak sakralnih objekata.

Crkva Svetog Spasa pominje se prvi put 1348. godine ali je sigurno postojala i ranije. Ktitor hrama posvećenog Vaznesenju Gospodnjem je Mladen Vladojević vlastelin cara Dušana. Živopisana je 1331.-1332. godine. U 18 veku dozidana je druga crkva posvećena Svetoj Trojici. Oko 1850. godine Cincari podižu zidove koji obuhvataju hram sa svih strana do visine svodova stare crkve.

Albanski ekstremisti su je zapalili i teško oštetili tokom martovskih nemira 2004. godine.

Crkva posvećena Svetom Nikoli građena je od 1331.-1332. godine kao zadužbina Dragoslava i njegove žene Bele Tutić. O tome svedoči ploča sa uklesanim natpisom. Crkva je građevina od kamena i opeke, sa osnovom jednobrodne crkve, nad kojom se uzdiže osmostrana kupola. Oltarska apsida je polukružna sa nišama polukružnog oblika za đakonikon i proskomidiju.

Živopis je iz vremena gradnje. Smatra se da su ga radili isti zografi koji su živopisali najstariji živopis prizrenske crkve Svetog Spasa.

Crkva se nalazi u centru grada Prizrena ali se ne vidi iz glavnih ulica, prolazi se kroz dvorišta da bi se u nju ušlo.

Tokom martovskog pogroma nad Srbima 2004. i crkva Svetog Nikole je paljena i teško stradala. Obnavlja se.

Crkva Bogorodica Ljeviška izgrađena je 1307. godine na temeljima starije bogomolje. Crkva je zadužbina Svetog kralja Milutina. Podignuta je u duhu vizantijskog graditeljstva. Bio je to prvi petokupolni hram sagrađen u Srbiji. Arhitektonske radove izveli su protomajstori Nikola i Astrana. Crkva je posvećena uspeniju Presvete Bogorodice. Pod turskom vladavinom crkva je pretvorena u džamiju. Na zidu hrama ostao je sačuvan divan kaligrafski zapis turskog vojnika i pesnika iz 15 veka: „U mome oku nastanila se tvoja lepota.“

Unutrašnjost hrama je izuzetno lepo oslikana, sačuvano je 650 m2 živopisa. Freske su nastale između 1310. i 1313. godine. Hram su oslikali dvorski slikari kralja Milutina, Mihailo Astrapa i Evtihije. Sačuvane su i dve freske iz 13 veka Bogorodica Eleusa i Isceljenje slepog.

Od prvobitnog ikonostasa sačuvana je samo ikona Bogorodice Odigitrije iz 14 veka.

Crkva je veoma stradala od albanskih ekstremista, onbavlja se.

[Mira]

SVETI PETAR KORIŠKI

U vreme cara Dušana hilandarski starac Grigorije podiže ovaj hram. Manastirski kompleks se nalazi u selu Kabaš, koje se do 1876. godine zvalo Sveti Petar. Hram je prislonjen na stenu u kojoj se nalazi isposnica gde se podvizavao čuveni isposnik Sveti Petar Koriški.

Najstariji živopis se nalazi u samoj isposnici Svetog Petra Koriškog i veruje se da ga je on radio. Deizis u gornjoj zoni je lep i ikonografski interesantan. Natpisi su naizmenično na srpskom i grčkom jeziku. U crkvi koju je sazidao Hilandarac Girgorije sačuvano je nekoliko kvadratnih metara živopisa iz 1350. godine.

Sveti Petar Koriški je sahranjen u svojoj isposnici a 1572. godine njegove Svete mošti su prenete u manastir Crna reka gde se i danas nalaze.

Šezdesetih godina prošlog veka urađeni su detaljni konzervatorski radovi na čitavom kompleksu. Međutim, albanski ekstremisti su uništavali manastir pisanjem svojih imena i škrabanjem po freskama, kopanjem očiju svetitelja. Uništavana je i sama isposnica, u njoj su kopani tuneli, natrpavano kamenje. Ovaj biser hrišćanske kulture sada se obnavlja.

Manastir se nalazi uz Korišku reku pod planinom Rusenicom 20 km od Prizrena.

[Mira]

BOGORODICA ODIGITRIJA MUŠUTIŠTE

Hram je izgrađen 1315. godine o čemu svedoči natpis iznad ulaza u crkvu. Posvećena je Pokrovu Presvete Bogorodice. Natpis je jedan od najlepših i najstarijih epigrafskih spomenika u Srbiji. Napisano je da je ktitor crkve bio dvorski upravnik Dragoslav sa ženom Jelenom i decom Stanišom i Anom.

Prvobitne freske iz doba gradnje sačuvane su samo u fragmentima. Među njima je najvredniji lik Svetog Klimenta Ohridskog, to je jedan od tri najstarija njegova portreta. Sačuvan je i deo živopisa naslikanog u 18 i 19 veku.

Postojeći ikonostas je izgrađen 1858. godine u kasno baroknom stilu. U crkvi se čuvaju i dve prestone ikone Bogorodice i Hrista izrađene 1603. godine rukom nepoznatog slikara.

Crkva je bila opljačkana i oskrnavljena od strane lokalnih Albanaca iako su je štitile međunarodne snage.

U Mušutištu i okolini postoji još desetak crkava, nekoliko isposnica. Ulažu se veliki napori da se obnovi porušeno.

[Mira]

VELIKA HOČA

Na prostoru Velike Hoče nalaze se brojne crkve i crkvišta. Prvi put se pominje u darovnom pismu Stefana Nemanje 1198.-1199. godine.

Crkva Svetog Nikole je izgrađena 1282. godine a detaljno je obnovljena u 16 veku.

Postoje sačuvani ostaci fresaka iz 14 veka. Veći deo živopisa naslikan je u 16 veku. Najčuveniji zograf 16 veka Longin naslikao je 1577. godine tri ikone za tadašnji ikonostas, Hrista Svedržitelja, Bogorodicu Odigitriju i Svetog Nikolu.

Crkva posvećana Svetom arhiđakonu Stefanu sazidana je u 16 veku a ktitor bi mogao biti neko iz visokog klira. Značajnija obnova je urađena u 19 veku. Tada je urađen i ikonopis koji je skromnog kvaliteta.

Ikonostas je iz 17 veka i delo je nekog zografa iz okoline. Oplata i dveri su rađene u duborezu.

Crkva posvećena Svetom Jovanu Preteči sagrađena je u 14 veku a ktitor je nepoznat. Obnova je urađena u 16 veku zaslugom monaha iz Pećke Patrijaršije.

Živopisana je u periodu gradnje ali su sasvim neznatni fragmenti pronađeni. Lepo je oslikana u 16 veku.

Selo Velika Hoča nalazi se u jugoistočnom delu Metohije, od Orahovca udaljeno oko 4 km, od Prizrena je udaljeno 25 km kao i od Đakovice.

Danas je Velika Hoča enklava u kojoj žive Srbe a okružena je albanskim stanovništvom. Ulažu se veliki napori da se ovaj izuzetan kulturno istorijski prostor sačuva. Pored pomenutih tu se nalaze i crkva Svetog Luke, Svete Nedelje, Svete Ane, Svete Petke, Svetog Ilije kao i brojne kuće sa vinskim podrumima po kojima je ovaj kraj poznat, rađene u tradicionalnom stilu.

[Mira]

LIPLJAN

Hram je podignut na temeljima dveju bazilika, starohrišćanske i poznovizantijske. Još u drugom veku rimski car Domicijan osnovao je tu grad i nazvao ga po imenu svoje ćerke Ulpijane. Početkom srednjeg veka Lipljan se pominje kao Lepenion. Bio je važan vizantijski grad, jer se nalazio na raskrsnici puteva prema jugu. U njemu se nalazilo i sedište vizantijskih episkopa. Srpski ktitori su na mestu stare bogomolje tu podigli novu crkvu svakako pre 1331. godine jer je crkvu kralj Dušan darivao Hilandaru. O tome postoji zapis na fresci u apsidi. Crkva je povećena Vavedenju Presvete Bogorodice.

Sačuvano je 95 m2 živopisa u dva sloja. Veliki deo prvobitnog živopisa je tada uništen. To se vidi po bojama na starim freskama.

Veoma je zanimljiv ikonostas izrađen 1331. godine do visine od 3,5 m a u 16 veku je dozidan do svoda. Na njemu se nalaze freske prema oltaru iz 14 veka a prema naosu iz 16 veka.

Predanje govori da je prvobitna crkva podignuta nad grobovima dvojice hrišćanskih mučenika koji su pogubljeni u vreme cara Dioklecijana, Flora i Lavra, koji su iz tih krajeva.

Pored starog je i novi hram čija je gradnja započeta 1936. godine koju je projektovao čuveni arhitekta Aleksandar Deroko. Crkva je posvećena Svetom Floru i Lavru.

U pogromu albanskih ekstremista 2004. godine crkva je oštećena, ikone su išarane, prelomljeni krstovi. Svaka pomoć za obnovu je dobro došla.

Lipljan je gradić u središnjem delu Kosova polja.

[Mira]

DEVIČ

Prvobitni hram je sagrađen 1434. godine. Nalazi se u dreničkoj šumi, na mestu gde se u jednoj šupljoj bukvi podvizavao (živeo isposnički) veliki monah Sveti Joanikije Devički. Ktitor manastira je despot Đurađ Branković koji je crkvu sagradio u znak zahvalnosti za iscelenje bolesne kćeri device, po čemu je manastir i dobio ime. Crkva je posvećena Vavedenju Presvete Bogorodice.

Najstariji deo živopisa sačuvan je u kapeli i na njemu je uočljiv natpis pored lika Svetog Joanikija o njegovim zaslugama za izgradnji manastira. Sačuvan je i deo živopisa iz 16 i 19 veka.

Od prvobitnog ikonostasa sačuvane su carske dveri koje se čuvaju u Zavodu za zaštitu spomenika.

Više puta je rušen i paljen, zatim obnavljan trudom monaha. Albanski nacionalisti su ga 1941. godine potpuno razrušili i spalili a obnovljen je 1950. godine. Ponovo je manastir Devič opljačkan, oskrnavljen i 1999. godine, polomljena je ploča grobnice Svetog Joanikija, išaran je, mnogo toga je uništeno. Monahinje u manastiru su više puta bile maltretirane od strane albanskih ekstremista. Ipak, one opstaju trudeći se da sačuvaju ovu svetinju. Manastir ima preko 60 hektara zemlje i 250 hektara pod šumom, vinograde u Velikoj Hoči, imanja u mnogim selima ali su ih uzurpirali Albanci.

Manastir se nalazi u dreničkoj šumi, 5 km južno od mesta Srbice.

[Mira]

SAMODREŽA

Crkva je posvećena Svetom Jovanu Preteči. Podignuta je pre Kosovskog boja 1389. godine. Prema narodnom predanju knez Lazar je u njoj pričestio svoju vojsku. Prema narodnim pesmama, poznatim kao Kosovski ciklus, tu su nastali i poznati stihovi, reči cara Lazara, ispisane na spomeniku Kosovskim junacima: „Ko je Srbin i srpskoga roda, a ne došo na boj na Kosovo ne imao od srca poroda, ni muškoga ni devojačkoga.“ Opet prema narodnom predanju u toj crkvi je sahranjen Miloš Obilić, srpski vitez koji je za vreme Kosovske bitke ubio sultana Murata.

Crkva je dugo bila razrušena i pusta, obnovljena je 1932. godine po projektu čuvenog arhitekte Aleksandra Deroka. Freske je u tada obnovljenoj crkvi naslikao poznati srpski pesnik i slikar Živorad Nastasijević. Ktitori ovih slika su bili srpski iseljenici iz Amerike.

Godine 1981. albanski nacionalisti su oskrnavili i oštetili crkvu, godine 1982. tu su ubili jednog srpskog mladića. U najnovijim dešavanjima na Kosovu i Metohiji crkva je bila demolirana, paljena, pokušano je njeno rušenje iz temelja. Obnova je u toku a kao i u svim kosovsko metohijskim svetinjama svaka pomoć je dobrodošla.

Samodreža se nalazi na severnom obodu Kosova Polja, u blizini grada Vučitrna, između najpoznatijih kosovskih reka Sitnice i Labe.

[Mira]

GORIOČ

Prema predanju manastir je, na ostacima crkve iz 11 veka, podigao Stefan Dečanski u 14 veku, u znak zahvalnosti što mu je Sveti Nikola povratio vid. Crvka je posvećena Svetom Nikoli. To je metoh manastira Visoki Dečani.

Prvobitna crkva je iz temelja obnavljana u 16. i 18 veku. Od prvobitnih fresaka je sačuvan samo mali fragment, što svedoči da je crkva bila oslikana.

Ruski putopisac je 1856. godine pisao da manastir ima veliku biblioteku i vredne rukopise a neke od knjiga je poneo sa sobom. Danas se čuvaju u Petrogradu.

I u najnovije vreme manastir je veoma stradao. U Drugom svetsku ratu nacisti su ga koristili kao zatvor za Srbe. Krajem 1999. godine uništen je od strane ekstremnih Albanaca. Obnova je u toku i svaka pomoć ljudi dobre volje i srca je dobrodošla.

Manastir se nalazi na Belom kamenu severozapadno od grada Istoka