FOLKLOR, VEKOVNA NARODNA UMETNOST

Rec folklor dolazi od engleske reci folk-lore sto znaci narod, nauka, znanje. Folklor
je naziv za razlicite aspekte tradicije kulture, najcesce kao zajednicko ime za
tradicijske oblike knjizevnosti, plesova, dramskog i likovnog stvaranja. Izraz folklor
prvi put upotrebio je William Thoms 1846 godine u engleskom casopisu ,,The Athenaeumn“,
misleci na narodno znanje. U popularnoj upotrebi folklor oznacava aspeke koji se u
primenjenim oblicima pojavljuju u gradskoj kulturi tj. u izvodjenju scenskih adaptiranih
pesama i plesova, izradi rukotvorina itd. Nauka koja proucava pojam folklora naziva se
folkloristika, a datira iz predromantizma i romantizma.

Folklor, kao umetnost koja je od davnina prenošena "sa kolena na koleno",
slikovito predstavlja duhovnu i kulturnu prošlost srpskog naroda.

Folklor je uopšteno ime za umetnost koja, u ustaljenim tradicionalnim oblicima,
živi u narodu i, kao posebna forma se prenosi sa generacije na generaciju, sa
starijih na mlađe. Kroz folklor se može rekonstruisati duhovna i kulturna prošlost
jednog naroda.

Tokom vekova, srpski folklor je evoluirao što je uticalo i na prenošenje
originalnosti narodnih tvorevina. Ovo se u muzici lako uočava na pesmama sa istim
tekstom koje se u udaljenim krajevima pevaju na različite načine.

Isto se dešava i sa narodnim igrama - narodna kola danas i ona od pre pedeset godina,
iako sa istim imenima i nazivima, pokazuju primetne razlike. Narodni duh, najsnažniji
pokretač svih ideja u umetnosti, nikada ne miruje. Narod obavezno i uvek stvara svoju
umetnost, sa svojom etikom i posebnom karakteristikom.

Ne može se sa sigurnošću utvrditi iz kojeg perioda datiraju određene igre i pesme,
ali njihovo prikupljanje počinje krajem 19. veka, pa se može pretpostaviti da neke
od njih potiču i iz 18. veka. Narodne igre i pesme nemaju kompozitora već su zapisane
direktno od ljudi iz naroda koji su znali ili su se sećali starih pesama i igara. Srpski
folklor je veoma raznolik po pitanju ritma, koraka, načina igre, muzike, ali i po pitanju
narodnih nošnji.

Muzički folklor prenosi se predanjem i pokazuje narodno stvaralaštvo prošlih epoha.
Srpska narodna muzika se deli na vokalnu, vokalno-instrumentalnu i instrumentalnu. Kao
najstarija, vokalna muzika je naučno najzanimljivija, vokalno-instrumentalna nalazi
svoju primenu u epsko-poetskoj kategoriji, dok se čisto instrumentalna muzika upotrebljava
uglavnom kao pratnja narodnih igara, mada se praktikovala i nezavisno od njih.

Epske pesme su se najčešće pevale uz gusle, veoma stari slovenski instrument, dok se
najviše igralo uz pratnju pesme, uz gajde ili svirale. Dvojnice su pastirski ili putnički
instrument, a orkestarsko muziciranje u Srbiji je sasvim novijeg datuma.

Tipičan oblik srpskog narodnog igranja je igranje u kolu. To je lanac međusobno povezanih
igrača koji se kreće po kružnoj, a ređe po krivudavoj liniji. Posle kola javlja se
lesa — lanac igrača postavljenih u pravoj liniji ili u dve naspramne vrste sa pravcem
kretanja levo i desno, napred i nazad.

Solo igranje ili igranje u parovima retkost je u središnim delovima Srbije. Javlja se
uglavnom u obrednim igrama (dodole, lazarice, kraljice). Te su igre veoma stare i trag
su paganskih obreda za plodnost, kišu ili predstavljaju trag starinskih obreda sa igrom
povodom rođenja, inicijacije, svadbe ili smrti.

Igre i pesme spadaju među najstarije narodne umetnosti i zauzimale su istaknuto mesto
u životima ljudi. Mnogi važni događaji kao što su rođenje, svadba, smrt, pobeda u borbi,
uspeh u lovu ili obavljanje obreda, bili su praćeni igrama i pesmama. Nastanak igre se
ne može tačno odrediti ali nema nikakve sumnje da se ona javlja još u najdubljoj prošlosti.

Najstariji likovni izvori dokumentuju igru još u pećinskom slikarstvu starijeg kamenog
doba. Od tada su se igre stalno usavršavale, doterivale i menjale, sve dok dugim hodom
kroz vekove nisu dospele do svojih sadašnjih oblika.

Umetnost bilo kog vremena ne moze se zamisliti bez folklornoh elemenata , mada je njegov
udeo ponekad jedva primetan. Vrhunska ostvarenja na podrucju umetnosti zasnivaju se manje
ili vise na elementima folklora, sto danas dokazuju sve cesci etno-festivali.

Cuvanju i obogacivanju folklornog programa najvise su doprinele nacionalne i medjunarodne
smotre. Njihov osnovni cilj je je da prikazu autenticnu sliku narodne umetnosti. Folklor
kao zbir komponenata vezanih za zivot i stvaralastvo seoskog stanovnistva nema vise svoje
vekovne delove razvoja i opstanka i ostaje verovatno malo mogucnosti da se sacuva, kao
sto znanje o folkloru ima jedinu pravu sansu da ostane jedina ziva disciplin a koja
neposredno pridonosi drustvu u kojem deluje.

Serbien